Amodau cynllunio, rhwymedigaethau a’r Ardoll Seilwaith Cymunedol

Last updated: 2 July 2025

Defnyddir amodau i atal neu liniaru effeithiau annerbyniol datblygiad. Er enghraifft, efallai mai dim ond os bydd effeithiau amgylcheddol yn cael eu hosgoi, eu lleihau neu eu digolledu y bydd datblygiad tai newydd yn cael ei ystyried yn dderbyniol. Os yw’r ymgeisydd yn cynnig plannu coed newydd i ddisodli’r coed y mae angen eu tynnu, gellir defnyddio amod i sicrhau manylion y coed newydd (ee eu rhywogaeth, eu nifer a’u lleoliad), pryd y dylid eu plannu a sut y dylid gofalu amdanynt. Heb amod fel hyn, efallai na fydd yr ymgeisydd yn plannu yn y ffordd fwyaf effeithiol, neu efallai na fydd yn gwneud hynny o gwbl.

Gellir defnyddio amodau hefyd i sicrhau bod rhagor o fanylion a gwybodaeth yn cael eu darparu nad ydynt ar gael adeg y penderfyniad. Er enghraifft, gallai fod yn ofynnol i ymgeisydd gyflwyno manylion tirweddu neu ddeunyddiau adeiladu i’r awdurdod cynllunio lleol (ACLl) i’w cymeradwyo cyn i’r datblygiad ddechrau. Dylai digon o wybodaeth fod ar gael i wneud penderfyniad da, ond gall fod yn rhesymol derbyn na fydd peth gwybodaeth yn hysbys tan yn ddiweddarach. Gellir ystyried a rheoli hyn o hyd drwy ddefnyddio amodau.

Yn gyffredinol, bydd amodau’n cyfyngu ar ddatblygiad mewn rhyw ffordd, ond ni allant osod rhwymedigaethau cadarnhaol – dyna swyddogaeth rhwymedigaethau cynllunio (gweler isod). Mae rhwymedigaeth gadarnhaol yn un sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r ymgeisydd wneud rhywbeth sy’n para y tu hwnt i gyfnod adeiladu’r datblygiad, fel creu a chynnal man agored cyhoeddus. I’r gwrthwyneb, yn gyffredinol, dim ond cyfyngiad y gall amod cynllunio ei osod, fel un i ddefnyddio deunyddiau penodol wrth adeiladu datblygiad.

Rhaid cynnal asesiadau ecolegol cyn rhoi caniatâd cynllunio i nodi effeithiau tebygol y datblygiad ar fywyd gwyllt ac argymell unrhyw fesurau angenrheidiol i osgoi, lliniaru neu ddigolledu am yr effeithiau hynny. Yna, gellir defnyddio amod cynllunio i sicrhau’r mesurau a gynigir i warchod buddiannau bywyd gwyllt. Ni ellir defnyddio amodau i sicrhau bod asesiad ecolegol yn cael ei gynnal, gan fod yn rhaid ystyried gwybodaeth am effeithiau bywyd gwyllt yn y broses gwneud penderfyniadau.

Mae Cylchlythyr Llywodraeth Cymru, ‘Defnyddio Amodau Cynllunio i Reoli Datblygu’, yn nodi’r chwe phrawf canlynol y mae angen i bob amod cynllunio eu bodloni.

1. Angenrheidiol
    
2. Perthnasol i gynllunio
    
3. Perthnasol i’r datblygiad sydd i’w ganiatáu
    
4. Gorfodadwy
    
5. Manwl
    
6. Rhesymol ym mhob agwedd arall

Rhaid i’r ACLl ddarparu rhesymau dros ddefnyddio pob amod. Mae’n bwysig iawn bod amodau’n cael eu geirio mewn ffordd benodol, er mwyn sicrhau ei bod hi’n glir beth y gofynnir amdano. Mae hyn yn galluogi’r ACLl i gymryd camau priodol os nad yw’r ymgeisydd yn gwneud yr hyn y mae’r amod yn ei ddweud.

Ni ddylid defnyddio unrhyw amod arfaethedig sy’n methu â bodloni un o’r chwe phrawf, hyd yn oed os yw’r ymgeisydd yn awgrymu neu’n cytuno ag ef, neu os yw’n cael ei awgrymu gan aelodau pwyllgor cynllunio neu barti â diddordeb.

Gall ymgyngoreion statudol (fel Cyfoeth Naturiol Cymru a Cadw) ac unrhyw un arall sy’n gwneud sylwadau ar gais cynllunio, awgrymu amodau drafft neu faterion y dylid eu rheoli gan amodau. Nid oes angen darparu’r union eiriad. Yna, bydd yr ACLl yn penderfynu a ddylid defnyddio amodau o’r fath.

Mae rhai amodau cynllunio yn ei gwneud yn ofynnol i’r ymgeisydd wneud rhai pethau penodol neu gyflwyno rhagor o fanylion cyn y gellir cyflawni’r datblygiad. Er enghraifft, efallai y bydd angen cyflwyno manylion cynllun tirlunio ar gyfer datblygiad tai i’w gymeradwyo gan yr ACLl cyn y gellir dechrau’r datblygiad. Gelwir y broses hon yn ‘rhyddhau amodau’.

Yn y rhan fwyaf o achosion, rhaid i’r ACLl hysbysu’r ymgeisydd o’i benderfyniad i ryddhau amod neu beidio o fewn wyth wythnos, neu gyfnod hwy fel y cytunwyd rhwng y ddau barti.

Os ystyrir bod y manylion a gyflwynwyd yn dderbyniol, bydd yr ACLl yn cymeradwyo’r cais i ryddhau amodau yn ysgrifenedig a gall y datblygiad fynd rhagddo yn unol â’r manylion a gymeradwywyd.

Gall ymgeiswyr wneud cais i ddileu neu amrywio amod sydd ynghlwm wrth ganiatâd cynllunio dan Adran 73 Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 (fel y’i diwygiwyd). Weithiau, gelwir y ceisiadau hyn yn ‘geisiadau Adran 73’ ac efallai y gwelwch hyn ar wefannau ACLlau.

Beth bynnag fo canlyniad y cais Adran 73, bydd y caniatâd cynllunio gwreiddiol a’i amodau’n parhau i fodoli a byddant yn parhau i fod yn weithredol hyd nes y bydd unrhyw ganiatâd Adran 73 newydd yn cael ei roi a’i weithredu.

Mae caniatâd a roddir o dan Adran 73 yn ganiatâd newydd ac annibynnol i gyflawni’r un datblygiad ag a ganiatawyd yn flaenorol, yn ddarostyngedig i unrhyw amodau diwygiedig. Caiff yr ACLl hefyd osod amodau newydd, ar yr amod nad ydynt yn newid y cynnig yn sylweddol ac y gellid bod wedi gosod yr amodau ar y caniatâd cynharach.

Mae’r caniatâd cynllunio newydd yn sefyll ochr yn ochr â’r un gwreiddiol, felly mater i’r ymgeisydd yw penderfynu pa ganiatâd i’w roi ar waith.

Dylai hysbysiadau penderfynu ar gyfer rhoi caniatâd cynllunio o dan Adran 73 gynnwys unrhyw amodau newydd neu ddiwygiedig, ac ailddatgan yr amodau a osodwyd ar ganiatâd cynharach nad ydynt wedi eu rhyddhau neu eu hamrywio eto.

Mae rhwymedigaethau cynllunio yn rhwymedigaethau (gofynion) sy’n gyfreithiol rwymol y gellir eu defnyddio i wneud datblygiad yn dderbyniol o ran cynllunio. Caiff rhwymedigaethau cynllunio eu sicrhau mewn cytundeb a wneir o dan Adran 106 Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 (fel y’i diwygiwyd) yn gyffredinol rhwng yr ymgeisydd a’r ACLl ond gallant gynnwys eraill fel tirfeddianwyr. Cyfeirir at y cytundebau cynllunio hyn yn aml fel cytundebau Adran 106. Mae rhwymedigaethau cynllunio ynghlwm wrth y tir, felly mae unrhyw berchnogion y tir yn y dyfodol wedi’u rhwymo’n gyfreithiol ganddynt.

Mae’r ymgeisydd yn cytuno ar rwymedigaethau cynllunio ac maen nhw’n cael eu defnyddio i sicrhau amrywiaeth o rwymedigaethau cadarnhaol nad oes modd eu sicrhau trwy osod amod. Gall y rhain gynnwys tai fforddiadwy, mannau gwyrdd a chyfraniadau ariannol tuag at ddarparu mesurau i liniaru effeithiau negyddol datblygiad. Er enghraifft, gallai ymgeisydd gofrestru ar gyfer cynllun rheoli coetiroedd i helpu i wrthbwyso effaith cynnig datblygu ar gyfer cabanau gwyliau newydd.

Gellir defnyddio rhwymedigaethau cynllunio i sicrhau mesurau lliniaru oddi ar y safle, ond dim ond ar dir o fewn ffin safle’r cais y gellir gosod amodau cynllunio, neu dir sydd o fewn rheolaeth yr ymgeisydd.

Gellir sicrhau rhwymedigaethau cynllunio hefyd drwy ymgymeriad unochrog, sef fersiwn symlach o gytundeb Adran 106 sy’n gyflymach ac yn haws ei gwblhau. Dim ond yr ymgeisydd (ac unrhyw un arall sydd â buddiant cyfreithiol yn y tir) sy’n ymrwymo iddo. Nid yw’r ACLl yn rhan o ymgymeriad unochrog.

Mae ymgeisydd yn aml yn defnyddio ymgymeriad unochrog i gynnig rhwymedigaethau cynllunio mewn apêl cynllunio, lle’r oedd yr ACLl yn gwrthod y cais cynllunio ac felly’n amharod i ymrwymo i gytundeb Adran 106.

Dylid defnyddio rhwymedigaethau cynllunio lle nad yw’n bosibl mynd i’r afael ag effeithiau annerbyniol drwy amod cynllunio.

Mae Cylchlythyr Llywodraeth Cymru yn datgan mai dim ond pan fyddant yn bodloni’r profion canlynol y dylid defnyddio rhwymedigaethau cynllunio:

1. Angenrheidiol
    
2. Perthnasol i gynllunio
    
3. Yn uniongyrchol gysylltiedig â’r datblygiad arfaethedig
    
4. Yn weddol gysylltiedig, ac yn rhesymol o ran maint a math, i’r datblygiad arfaethedig
    
5. Rhesymol ym mhob agwedd arall

Fodd bynnag, mae’r profion hyn yn berthnasol i rwymedigaethau cynllunio nad ydynt yn ymwneud â seilwaith yn unig.

Ar gyfer datblygiadau seilwaith, asesir rhwymedigaethau cynllunio yn erbyn y profion a amlinellir yn Rheoliad 122 Rheoliadau Ardoll Seilwaith Cymunedol 2010.

Rhaid i’r ACLl sicrhau’r holl rwymedigaethau cynllunio angenrheidiol, drwy gytundeb neu ymgymeriad Adran 106, cyn rhoi caniatâd cynllunio.

Gall ymgeisydd, neu berchennog / meddiannwr y tir yn y dyfodol, wneud cais i’r ACLl i addasu neu ryddhau rhwymedigaeth (sy’n golygu y bydd yn peidio â chael effaith).

Mae’r Ardoll Seilwaith Cymunedol (CIL) yn dâl sefydlog sy’n cael ei godi (gosod) ar ddatblygiad newydd. Daeth i rym yn 2010 drwy Reoliadau Ardoll Seilwaith Cymunedol 2010 (fel y’u diwygiwyd). Fe’i defnyddir gan awdurdodau lleol yng Nghymru a Lloegr fel adnodd i’w helpu i ddarparu’r seilwaith sydd ei angen i gefnogi datblygu yn eu hardaloedd, megis parciau a mannau gwyrdd, amddiffynfeydd rhag llifogydd, trafnidiaeth, gofal iechyd a chyfleusterau cymunedol i enwi dim ond rhai. Fodd bynnag, ni all awdurdodau lleol ddefnyddio’r ardoll i ariannu tai fforddiadwy. O dan Reoliadau CIL, rhaid i awdurdodau lleol gyhoeddi rhestr o brosiectau seilwaith sydd wedi cael eu hariannu gan y CIL (a chytundebau Adran 106) mewn datganiad cyllido seilwaith blynyddol.

Gall rhai datblygiadau fod yn atebol am ffi o dan y CIL os oes gan ACLl atodlen codi tâl mabwysiedig ar gyfer ei ardal. Mater i’r ACLl unigol yw mabwysiadu’r CIL ai peidio – nid yw’n orfodol. Rhaid i Awdurdodau Cynllunio Lleol gydweithio â’r gymuned leol, datblygwyr a rhanddeiliaid eraill i sicrhau bod eu hamserlenni codi tâl yn realistig ac nad ydynt yn cael eu gosod mor uchel fel eu bod yn gwneud datblygiadau’n anymarferol yn ariannol.

Mae cyfran o'r CIL yn cael ei drosglwyddo i'r gymuned lle mae'n cael ei godi. Bydd cyngor cymuned / tref yn derbyn 15% o incwm y CIL a godir yn eu hardaloedd. Rhaid i gynghorau cymuned / tref gyhoeddi pa arian y maent wedi’i wario ar brosiectau mewn ‘datganiad cyllido seilwaith’ bob blwyddyn er mwyn bod yn dryloyw.

Gall mudiadau cymunedol wneud cais i'w hawdurdod lleol am gyllid CIL i'w helpu i ariannu prosiectau seilwaith a arweinir gan y gymuned yn eu hardal leol.

Bwriad cyllid CIL yw darparu seilwaith i gefnogi datblygiad ardal yn ei chyfanrwydd, yn hytrach na gwneud ceisiadau cynllunio unigol yn dderbyniol o ran cynllunio – dyna bwrpas rhwymedigaethau cynllunio.

Felly, mae rhwymedigaethau cynllunio wedi’u cyfyngu i gynnig datblygu penodol, tra gellir defnyddio cyllid CIL yn ehangach.

Gall awdurdodau lleol ddewis defnyddio cyllid o rwymedigaethau cynllunio, a elwir hefyd yn gyfraniadau Adran 106, a’r CIL i ariannu’r un seilwaith. Er enghraifft, efallai y bydd awdurdod lleol yn penderfynu defnyddio cyfraniadau o sawl datblygiad gwahanol i dalu am fan agored cyhoeddus newydd i wasanaethu'r gymuned leol. Ar ben hynny, mae ganddynt hefyd yr opsiwn o ddefnyddio cronfeydd CIL i helpu i ddarparu’r man agored newydd os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Fodd bynnag, dim ond uchafswm o bum cyfraniad y gellir eu cronni i dalu am brosiectau seilwaith newydd.

Gall Awdurdodau Cynllunio Lleol sydd ag amserlen codi tâl CIL a fabwysiadwyd gasglu arian o rwymedigaethau cynllunio hefyd. Fodd bynnag, ni allant gasglu arian o rwymedigaethau cynllunio ar gyfer prosiectau seilwaith a nodir ar eu rhestr seilwaith CIL – dim ond drwy CIL (gweler Rheoliad CIL 123) y gellir casglu hwn.

Cylchlythyr Llywodraeth Cymru – Defnyddio amodau cynllunio i reoli datblygu

Cylchlythyr Llywodraeth Cymru – Rhwymedigaethau cynllunio

Senedd Cymru – Y Gyfres Gynllunio: 12 – Yr Ardoll Seilwaith Cymunedol

Senedd Cymru – Y Gyfres Gynllunio: 13 – Cytundebau Adran 106

Y Porth Cynllunio – Gwybodaeth am yr Ardoll Seilwaith Cymunedol