Beth yw gorfodaeth cynllunio a sut gallwch chi helpu gyda'r broses?
Last updated: 2 July 2025
Os bydd person yn cyflawni datblygiad heb y caniatâd cynllunio gofynnol neu os nad yw’n cydymffurfio ag amod sydd ynghlwm wrth ei ganiatâd cynllunio (a elwir yn ‘torri rheolaeth gynllunio’), gall yr awdurdod cynllunio lleol (ACLl) gymryd camau gorfodi yn ei erbyn.
Mae nifer o opsiynau ar gael i ACLlau wrth fynd i’r afael ag achosion o dorri rheolaeth gynllunio. Weithiau gellir sicrhau canlyniad boddhaol drwy negodi anffurfiol, er enghraifft gall yr ACLl ofyn i’r ymgeisydd gyflwyno cais cynllunio ôl-weithredol i gywiro datblygiad anawdurdodedig. Fodd bynnag, os nad yw hyn yn bosibl, gellir cymryd camau ffurfiol, a rhaid i hynny fod yn briodol i raddfa’r toriad. Mae gorfodaeth yn bŵer yn ôl disgresiwn, sy’n golygu mai mater i’r ACLl yw sut y mae’n ymateb i achos o dorri rheolaeth gynllunio. Rhaid iddynt ystyried a yw cymryd camau gorfodi er budd y cyhoedd ac, mewn rhai sefyllfaoedd, gallant benderfynu nad oes angen cymryd unrhyw gamau.
Os oes angen cymryd camau ffurfiol, efallai y bydd swyddog gorfodi yn dyroddi hysbysiad gorfodi. Mae hwn yn nodi’r hyn y mae’n rhaid ei wneud i unioni’r sefyllfa ac yn amlinellu’r hawl i apelio yn erbyn yr hysbysiad. Gellir rhoi hysbysiad stop hefyd gyda hysbysiad gorfodi, i atal gwaith anawdurdodedig rhag parhau yn ystod yr amser y mae'n ei gymryd i'r hysbysiad gorfodi ddod i rym. Gall hyn fod yn offeryn pwysig i ddiogelu ardaloedd rhag datblygiad anawdurdodedig a allai fod yn niweidiol i natur pe bai’n parhau. Mae peidio â chydymffurfio â gofynion hysbysiad gorfodi neu hysbysiad stop yn drosedd.
Math arall o gam gorfodi ffurfiol yw hysbysiad tor amod, sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r derbynnydd gydymffurfio â thelerau amod neu amodau cynllunio sydd ynghlwm wrth ganiatâd cynllunio. Ni ellir apelio yn erbyn hysbysiad tor amod, felly rhaid i’r derbynnydd gydymffurfio â’r amodau a nodir yn yr hysbysiad. Mae methu â chydymffurfio â hysbysiad tor amod hefyd yn drosedd, felly gall arwain at erlyniad troseddol.
Darllenwch fwy am y gwahanol fathau o gamau gorfodi sydd ar gael i ACLlau yn yr adran darllen pellach isod.
Ychydig iawn o adnoddau sydd gan ACLlau i fonitro datblygiadau anawdurdodedig a gweithrediad caniatadau cynllunio. Gall aelodau’r cyhoedd weithredu fel llygaid a chlustiau gwerthfawr ar lawr gwlad, a all fod yn ddefnyddiol iawn i dîm gorfodi sydd heb ddigon o adnoddau.
Os ydych yn amau bod datblygiad yn eich ardal leol wedi digwydd yn anghyfreithlon neu na chydymffurfir ag amod caniatâd cynllunio, dylech wneud cwyn gorfodi ffurfiol i’r ACLl a gofyn am gychwyn ymchwiliad gorfodi. Os ydych chi’n credu nad yw’r ACLl wedi cymryd eich cwyn gorfodi o ddifrif, nac wedi delio â hi’n briodol, gallech ddwyn y mater i sylw cynghorydd lleol a allai fod yn fodlon eich cefnogi yn eich cwyn.
.jpg)
Peidiwch byth â thresmasu na rhoi eich hun mewn perygl! Mae’n bwysig peidio â thresmasu ar eiddo pobl eraill na rhoi eich hun mewn perygl ar safleoedd datblygu wrth ymchwilio i achosion posibl o dorri amodau cynllunio (oherwydd rhesymau iechyd a diogelwch, dim ond rhannau o ddatblygiad sydd wedi’u cwblhau y caniateir mynediad i chi).
Yn hytrach, rhowch unrhyw wybodaeth sydd gennych yn uniongyrchol i’r tîm gorfodaeth cynllunio yn eich ACLl cyn gynted â phosibl.
Yn y rhan fwyaf o achosion, mae datblygiad anawdurdodedig yn dod yn gyfreithlon ac yn imiwn rhag gorfodaeth os na chymerir camau gorfodi gan yr ACLl o fewn:
Fodd bynnag, mewn achosion lle gall yr ACLl gadarnhau bod achos o dor amod cynllunio wedi’i guddio’n fwriadol, gallant gymryd camau gorfodi y tu allan i’r cyfnodau amser hyn. Mewn achosion o’r fath, bydd yn rhaid i’r ACLl wneud cais i’r Llys Ynadon am ‘orchymyn gorfodi cynllunio’ er mwyn gallu cymryd camau gorfodi.
Gellir safoni cyfreithlondeb datblygiad yn ffurfiol drwy dystysgrif datblygiad cyfreithlon. Nid yw tystysgrifau o’r fath yn orfodol, ond efallai y bydd adegau pan fydd ar dirfeddiannwr angen un i gadarnhau bod yr adeilad neu’r defnydd yn gyfreithlon o ran cynllunio (ee wrth werthu’r eiddo).
Mae gorfodaeth cynllunio effeithiol yn bwysig gan y gall atal a mynd i’r afael â datblygu anawdurdodedig a thorri amodau cynllunio a fyddai fel arall yn cael effaith annerbyniol ar ardal. Mae camau gorfodi hefyd yn bwysig er mwyn cynnal hyder y cyhoedd yn y system gynllunio.