Dyma ble i ddechrau pan fyddwch chi eisiau darganfod pwysigrwydd cadwraeth safle sydd dan fygythiad.
Mae deall gwerth safle rydych chi am ei ddiogelu ar gyfer bywyd gwyllt, neu fuddiannau cadwraeth eraill, yn bwysig iawn. Gallwch ddefnyddio’r wybodaeth hon i gefnogi eich sylwadau ar geisiadau cynllunio neu gynlluniau lleol/cynlluniau datblygu lleol, neu i ystyried ffyrdd o helpu i sicrhau bod gwerth safle o ran bywyd gwyllt yn cael ei gydnabod yn well.
Eich cam cyntaf ddylai fod i ganfod a yw’r safle eisoes wedi’i warchod gan ddynodiad cadwraeth. Os yw safle’n cael ei warchod, neu os yw'n gymwys i gael ei warchod, bydd angen i'ch awdurdod cynllunio lleol ystyried hyn wrth wneud penderfyniadau cynllunio.
Mae sawl math o ddynodiad cadwraeth, sy’n seiliedig ar amrywiaeth eang o nodweddion bywyd gwyllt, daearegol, tirwedd a hanesyddol. Ar gyfer safleoedd bywyd gwyllt, mae’r math o ddynodiad yn dibynnu ar ba mor bwysig yw'r safle mewn cyd-destun lleol, cenedlaethol neu ryngwladol. Yn dibynnu ar eu diddordebau arbennig, efallai y bydd rhai safleoedd yn elwa o fwy nag un math o ddynodiad.
Yn dibynnu ar y math o fygythiad, efallai y bydd hefyd yn bwysig gwybod a oes safle dynodedig gerllaw gan ei bod yn bosibl y gallai adar a bywyd gwyllt arall gael eu heffeithio’n anuniongyrchol, drwy aflonyddwch, llygredd golau, neu effeithiau ar hydroleg.
Weithiau gall rhywogaethau safle dynodedig (yn enwedig adar) hefyd ddefnyddio tir o’u hamgylch ar gyfer bwydo neu weithgareddau eraill, sy’n golygu bod yr ardaloedd hynny wedi’u cysylltu’n swyddogaethol â’r safleoedd dynodedig.
Mae’r holl safleoedd bywyd gwyllt dynodedig statudol o bwysigrwydd cenedlaethol a rhyngwladol ledled Cymru, yr Alban a Lloegr Wales (yn ogystal â gwybodaeth ddaearyddol arall am yr amgylchedd naturiol ym Mhrydain Fawr) ar gael ar wefan MAGIC (Asiantaeth Gwybodaeth Ddaearyddol ar gyfer Cefn Gwlad).
Mae dynodiadau bywyd gwyllt a gwybodaeth fioddaearyddol ar gyfer Gogledd Iwerddon i’w cael ar y Dangosydd Map Amgylchedd Naturiol.
Mae safleoedd bywyd gwyllt sy’n bwysig yn lleol (neu’n ‘anstatudol’) fel arfer yn cael eu mapio mewn cynlluniau lleol/cynlluniau datblygu lleol (neu gynlluniau ardaloedd hŷn yng Ngogledd Iwerddon) sydd ar gael gan eich awdurdod cynllunio lleol. Gweler y canllaw defnyddiol hwn i Safleoedd Bywyd Gwyllt Lleol gan yr Ymddiriedolaethau Natur. Gallwch hefyd chwilio am eich awdurdod cynllunio lleol yma.
Os oes gan safle ddynodiad cadwraeth, mae’n werth canfod yn union pam y cafodd y safle ei ddynodi. Mewn geiriau eraill, pa rywogaethau, cynefinoedd, tymhorau neu nodweddion eraill y mae’r safle’n arbennig o bwysig ar eu cyfer. Er enghraifft, a yw wedi’i ddynodi oherwydd niferoedd pwysig o adar sy’n nythu neu’n gaeafu, neu oherwydd diddordebau gydol y flwyddyn, fel math arbennig o gynefin neu ddaeareg? Mae’r wybodaeth hon ar gael fel arfer yn nogfen enwebu’r safle.
Mae gwybodaeth y gellir chwilio amdani am ddynodiadau safleoedd statudol unigol ar gael yn:
Yn gyffredinol, mae safle sydd â dynodiad cadwraeth yn debygol o fod yn haws ei amddiffyn na safle heb ddim. Ond cofiwch nad yw dynodiad cadwraeth yn ‘gerdyn coch’ awtomatig ar gyfer datblygiad, a bydd angen i chi egluro i’r sawl sy’n gwneud y penderfyniad sut rydych chi’n meddwl y bydd y cynigion yn effeithio ar fuddiannau dynodedig y safle.
Mae gan wahanol lefelau o ddynodiad cadwraeth drefniadau diogelu gwahanol – po fwyaf yw gwerth (neu bwysigrwydd) ei fuddiannau, y mwyaf yw’r warchodaeth gyfreithiol ac o ran polisi a roddir iddo.
Mae safleoedd statudol cenedlaethol bwysig ar gyfer bywyd gwyllt (a elwir yn Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) yng Nghymru, Lloegr a’r Alban, ac Ardaloedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (ASSI) yng Ngogledd Iwerddon) a buddiannau bywyd gwyllt lleol (anstatudol) yn cael eu gwarchod gan bolisïau cynllunio cenedlaethol. Mae polisïau pellach sy’n nodi’r dull o’u diogelu a’u gwella drwy’r system gynllunio hefyd yn cael eu cynnwys fel arfer mewn cynlluniau lleol/cynlluniau datblygu lleol unigol.
Dan y polisïau hyn, ni chaniateir datblygiadau a fyddai’n niweidio safleoedd cenedlaethol a lleol yn gyffredinol oni fo rhesymau sy’n drech na gwerth y safle. Mewn achosion o’r fath, mae angen mesurau priodol fel arfer i leihau (ac mewn rhai achosion i wneud iawn am) effeithiau, yn enwedig yn achos safleoedd statudol sy’n bwysig yn genedlaethol.
Mae SoDdGA hefyd yn elwa ar amddiffyniadau cyfreithiol penodol o dan Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981 yng Nghymru, Lloegr a’r Alban. Mae’r dynodiad cyfatebol, sef Gorchymyn Bywyd Gwyllt yng Ngogledd Iwerddon 1985 yn darparu amddiffyniadau tebyg ar gyfer ASSI yng Ngogledd Iwerddon. Mae llawer o’r amddiffyniadau cyfreithiol hyn yn ymwneud â rheoli a diogelu safleoedd rhag gweithgareddau nad ydynt yn ymwneud â datblygu. Fodd bynnag, maent yn cynnwys rhai prosesau a mesurau diogelu defnyddiol, fel yr angen i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau ymgynghori â chorff cadwraeth natur y Llywodraeth pan allai safle bywyd gwyllt sy’n bwysig yn genedlaethol gael ei niweidio gan gynnig datblygu.
Mae safleoedd sy’n bwysig yn rhyngwladol yn y DU, gan gynnwys Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig (AGA) (ar gyfer adar) ac Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA) (ar gyfer bywyd gwyllt arall), yn cael eu gwarchod dan ddeddfwriaeth a elwir yn ‘Rheoliadau Cynefinoedd’. Yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon, mae safleoedd Gwlyptir Ramsar hefyd yn dod dan y ddeddfwriaeth hon (dan bolisi yn y gwledydd hynny yn y DU). Mae’r rheoliadau hyn yn rhoi’r lefel uchaf o warchodaeth i safleoedd bywyd gwyllt yn y DU ac yn gosod safon uchel ar gyfer datblygiadau a allai achosi difrod i fuddiannau bywyd gwyllt y safleoedd arbennig hyn.
Edrychwch ar ein canllaw i’r Rheoliadau Cynefinoedd (yn y canllawiau Deall cynllunio ar gyfer eich gwlad chi) i gael rhagor o wybodaeth am sut mae’r ddeddfwriaeth arbennig hon yn gweithio.
Er bod y dull o ddiogelu safleoedd cadwraeth yn debyg ar draws y DU, mae’n bwysig gwirio union eiriad y polisïau a’r ddeddfwriaeth leol a chenedlaethol berthnasol ar gyfer y safle yr ydych yn bryderus yn ei gylch gan fod rhai amrywiadau.
Mae cofnodi bywyd gwyllt sy’n byw ar safle a sicrhau bod eich cofnodion yn cael eu rhannu â’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau a chanolfannau cofnodi, yn ffordd wych o helpu i’w ddiogelu. Yn ogystal â helpu i sicrhau bod bywyd gwyllt yn cael ei ystyried wrth wneud penderfyniadau cadwraeth a chynllunio, mae cofnodi bywyd gwyllt yn weithgaredd diddorol a gwerth chweil ynddo’i hun, ac mae’n rhywbeth y gall unrhyw un ei wneud, ni waeth beth yw eich profiad na’ch gwybodaeth.
Edrychwch ar ein canllaw Sut mae cofnodi bywyd gwyllt gan fod rhai pethau pwysig i’w gwybod cyn i chi fynd allan i arolygu bywyd gwyllt.
Os yw’n briodol, gwirfoddolwch i hebrwng swyddogion cynllunio/aelodau pwyllgor cynllunio ar ymweliad safle i ganfod cynefinoedd/rhywogaethau o werth cadwraeth”
Os ydych chi eisiau gwybod beth sydd eisoes wedi’i gofnodi ar safle, mae rhai llefydd y gallwch chi chwilio. Y lle gorau i ddechrau yw’r Rhwydwaith Bioamrywiaeth Cenedlaethol (NBN), sy’n cadw ystorfa fwyaf y DU o ddata bioamrywiaeth, sef yr NBN Atlas. Mae’r Atlas yn eich galluogi i chwilio am god post neu ardal ac archwilio’r rhywogaethau sydd wedi’u cofnodi yno.
Ond, nid yw’r holl ddata’n cyrraedd y NBN ar hyn o bryd, felly er mwyn cael darlun cyflawn, efallai y byddwch hefyd eisiau edrych yn rhywle arall. Mae gan iNaturalist ac iRecord adnoddau i’ch galluogi i archwilio’r cofnodion ar gyfer ardal, ac mae llawer o Ganolfannau Cofnodion Amgylcheddol Lleol (LERC) hefyd yn darparu adnoddau ar gyfer archwilio data. Gallwch weld pa LERC sy’n berthnasol i ran benodol o’r DU drwy ddefnyddio adnodd canfod LERC yn alerc.org.uk. Mae LERC fel arfer yn codi ffi am geisiadau am ddata, ond mae hyn yn aml yn cael ei leihau neu ei hepgor ar gyfer aelodau o’r cyhoedd a defnyddiau anfasnachol eraill.
Mae Ymddiriedolaeth Adareg Prydain (BTO) hefyd yn cynnig gwasanaeth adroddiadau data pwrpasol, sy’n cyfuno data BirdTrack â data arolygon adar eraill i ddarparu asesiad cychwynnol cynhwysfawr o fywyd adar sy’n defnyddio safle penodol.
Mae rhywogaethau adar eang a cyffredin yn annhebygol o gael llawer o bwysau yn y broses gynllunio. Felly, mae'n well canolbwyntio ar (ac amlygu i'r awdurdod cynllunio lleol) unrhyw rywogaethau sy'n bresennol sydd â diogelwch ychwanegol o dan y deddfau diogelu bywyd gwyllt yn y DU (mae rhywogaethau a restrwyd ar Atodiad 1 o'r Gyfarwyddeb Adar yr UE hefyd yn cael diogelwch ychwanegol o dan ddeddfau ar wahân yn y DU) neu sydd yn cael eu cydnabod fel rhywogaethau o bryder cadwraethol (fel adar sydd ar y Rhestr Goch a'r Rhestr Oren o Adar o Bryder Cadwraethol neu rywogaethau o flaenoriaeth genedlaethol).
Mae llawer o ardaloedd hefyd â rhywogaethau a chynefinoedd o flaenoriaeth leol, felly mae'n werth gwirio'r rhain gyda'ch CCALl.
Os nad oes dynodiad ar hyn o bryd, ond eich bod yn credu bod y safle’n werthfawr iawn ar gyfer bywyd gwyllt neu fuddiannau cadwraeth eraill, yna gallwch geisio lobïo dros ei warchod. Cofiwch, fodd bynnag, nad yw llwyddo i ddynodi safle fel arfer yn broses gyflym neu hawdd a bydd angen i chi allu dangos yn glir bod y safle’n bodloni’r meini prawf perthnasol ar gyfer dynodiad safle statudol neu anstatudol (lleol).
I ddechrau, bydd angen tystiolaeth o ansawdd da sydd wedi’i chasglu’n wyddonol o’r rhywogaeth neu’r nodweddion arbennig eraill sy’n bresennol ar y safle. Yn ddelfrydol, bydd angen cefnogaeth gref arnoch hefyd gan sefydliadau bywyd gwyllt lleol a’r Ecolegydd neu’r Swyddog Bioamrywiaeth lleol (os oes un) yn yr awdurdod lleol. Mae dynodiadau cenedlaethol gan gynnwys SoDdGA/ASSI yn gyfrifoldeb i’r cyrff cadwraeth natur statudol (hy Natural England, NatureScot, Cyfoeth Naturiol Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd Gogledd Iwerddon), tra mai’r awdurdod lleol perthnasol yn gyffredinol sy’n gyfrifol am ddynodiadau lleol.
Mae hefyd yn syniad da siarad â’r tirfeddiannwr os ydych chi’n gwybod pwy ydyn nhw. Cofiwch y bydd angen caniatâd y tirfeddiannwr arnoch os ydych yn dymuno cynnal arolygon bywyd gwyllt ar eu tir oddi wrth lwybrau troed cyhoeddus neu fannau mynediad eraill a ganiateir.
Cofiwch feddwl am y manteision eraill y gallai safle eu cynnig i’r gymuned leol. Os yw’r safle’n hygyrch i’r cyhoedd, neu hyd yn oed os nad yw ond yn cynnig golygfeydd ‘gwyrdd’ o lwybrau troed cyfagos, gall asesu gwerth amwynder eich safle fod yn ddefnyddiol hefyd. Ni fydd y rhai sy’n gwneud penderfyniadau o reidrwydd yn gwybod bod darn o dir yn bwysig i bobl leol yn ogystal ag i fywyd gwyllt.
Defnyddiwch elfennau llesiant/iechyd enfawr byd natur hefyd i osgoi ‘Dim ond ychydig o bobl bywyd gwyllt/ ‘Unrhyw Le ond Fan Hyn’ (NIMBY) sy’n cwyno am aderyn...’ a dangoswch ei bod yn wych i bawb ddiogelu mannau a safleoedd gwyrdd." -Hyrwyddwr natur lleol
Efallai y byddwch chi eisiau nodi:
Gall meithrin cysylltiadau â grwpiau diddordeb eraill, fel cerddwyr, nofwyr gwyllt neu grwpiau eraill sydd wedi’u trefnu, fod yn ddefnyddiol hefyd os ydych chi’n ystyried dechrau ymgyrch i warchod darn o dir.
Tynnwch luniau o’r ardal dan sylw i dynnu sylw at natur, golygfeydd, defnydd y cyhoedd.” -Hyrwyddwr natur lleol
Edrychwch ar ein canllawiau eraill yn y dolenni Rhagor o wybodaeth isod i’ch helpu i gasglu’r ffeithiau cyn i chi ddechrau datblygu eich achos.
